కాకతీయ సామ్రాజ్య పతనానికి ప్రధాన కారణం

* కోటను ముంచిన కులపోరు

* రెడ్డి-వెలమల ఆధిపత్యపోరు

* రెడ్డి సామంత రాజులు యుద్ధానికి దూరం

               కులాధిపత్య పోరు! నేటి రాజకీయాల్లో సర్వసాధారణమైన ఈ జాడ్యమే.. అలనాడు కాకతీయ సామ్రాజ్య పతనానికీ కారణమైందన్న సంగతి చాలా మందికి తెలియదు. స్వామిద్రోహం, నయవంచన.. కలగలిసి రెండు వందల సంవత్సరాల చరిత్ర పరిసమాప్తికి దారితీశాయన్న సంగతీ తెలియదు. గణపతి దేవుడి పాలనలో తమకు లభించిన ప్రాధాన్యం.. రుద్రమదేవి, ప్రతాపరుద్రుడి కాలంలో దక్కకపోవడంపైరెడ్డి కులానికి చెందిన సామంత రాజులు తీవ్ర అసంతృప్తికి గురయ్యారు. 

                తమకు ప్రాధాన్యం లేకపోవడమే కాక.. సైన్యంలో పద్మనాయకుల (వెలమల)కే ప్రాధాన్యం ఉండడాన్ని వారు జీర్ణించుకోలేక పోయారు. 1323లో ఢిల్లీ సుల్తాన్ సేనలు ఓరుగల్లుపై దండెత్తి వచ్చినప్పుడు రెడ్డి సామంత రాజులు ఈ కారణంతోనే సహాయ నిరాకరణ చేశారు. దీనికితోడు.. కాకతీయ సేనలను న్యాయబద్ధంగా ఎదిరించడం అసాధ్యమని తెలుసుకున్న మహ్మద్ బిన్ తుగ్లక్ రెడ్లు, వెలమల నడుమ వైరాన్ని పావుగా వాడుకున్నాడు. కాకతీయ సైన్యంలోని తేరాల బుచ్చారెడ్డి అనే కమాండర్‌కు 18 లక్షల బంగారు నాణేలు ఇస్తానని ఆశ చూపాడు. అందులో సగం ముందే ఇచ్చాడు. 

                     ఆ సొమ్ము తీసుకున్న బుచ్చారెడ్డి అతని మిత్ర సామంతులు.. సుల్తాన్‌తో యుద్ధంలో తామే ముందుండి పోరాడతామని ప్రతాపరుద్రుణ్ని నమ్మించారు. వారిని నమ్మిన ప్రతాపరుద్రుడు యుద్ధరంగాన ఘోరంగా మోసపోయాడు. పోరు కీలక దశలో ఉన్నప్పుడు.. బుచ్చారెడ్డి తన సైన్యాన్ని యుద్ధరంగానికి దూరంగా తరలించాడు. మరికొందరు రెడ్డి సామంతరాజులు కూడా బుచ్చారెడ్డిని అనుసరించారు. బొబ్బారెడ్డి అనే సామంత రాజు ప్రతాపరుద్రుడి పక్షాన యుద్ధరంగానికి వచ్చినప్పటికీ తన బలగాలను దూరంగా మోహరించాడు. యుద్ధరంగంలో 'తన' అనుకున్న వాళ్ల నుంచే జరుగుతున్న వం చన గురించి ఆలస్యంగా తెలుసుకున్న ప్రతాపరుద్రుడు.. స్వయంగా గజారూఢుడై యుద్ధరంగంలోకి దిగాడు. 

                ఈ సమయం కోసమే ఎదురు చూస్తున్న తుగ్లక్ ఆయనవైపునకు పెద్ద ఎత్తున బలగాలను నడిపించాడు. ప్రతాపరుద్రుడి బలగాలను హతమార్చి ఆయన్ను బందీగా పట్టుకున్నాడు. సమీపంలోనే తన బలగంతో మాటువేసి ఉన్న బొబ్బారెడ్డి.. ఆ సమయంలో తన బలపరాక్రమాలు ప్రదర్శించి రాజు మెప్పు పొందాలనుకున్నాడుగానీ అప్పటికే సమయం మించిపోయింది. ఇక, ప్రతాపరుద్రుడి సైన్యంలోనే అత్యంత కీలకస్థానంలో ఉన్న పద్మనాయక (వెలమ) సేనాని గన్నయ.. బందీగా ఢిల్లీ చేరాక ఇస్లాం స్వీకరించి మాలిక్ మఖ్‌బూల్‌గా పేరు మార్చుకొన్నాడు. తన కుయుక్తులతో ఏకంగా ఢిల్లీకి వజీరు కాగలిగాడు. అనంతరకాలంలో.. కాకతీయులు పాలించిన ప్రాంతానికి ఇతణ్ని రాజుగా నియమిస్తే ఈ ప్రాంత పద్మనాయకులు తరిమితరిమికొట్టారు. దీంతో మాలిక్ మఖ్‌బూల్ ఢిల్లీకి పరారయ్యాడు.

విశ్వసనీయతే కాకతీయుల విశిష్టత

అధికారం కోసం పాకులాడలేదు

శాసనాల ప్రకారం వారిది విస్తి వంశం

కులం, మతంపైనా భిన్న వాదనలు

రాయగజకేసరి శిల్పాల్లో రుద్రమదేవి రూపం

80వ ఏట వీర మరణం

                                 - చరిత్రకారుడు పి.వి. పరబ్రహ్మాశాస్త్రి

హైదరాబాద్: ప్రజా క్షేమం, సమాజాభివృద్ధే ధ్యేయంగా సాగిన కాకతీయుల పరిపాలన ఘనకీర్తి పొందింది. రెండు వందల ఏళ్ల స్వర్ణయుగానికి సాక్ష్యంగా అనేక శాసనాలు, చెరువులు, వ్యవస్థలు ఇప్పటికీ కంటిముందే నిలుస్తున్నాయి. సంగీత, సాహిత్య, శిల్పకళల్లో కాకతీయులు చేసిన కృషి ఆంధ్ర దేశానికే వన్నె తెచ్చింది. కాకతీయుల చరిత్రపై విశేష అధ్యయనం చేసిన చరిత్రకారుడు పి.వి. పరబ్రహ్మశాస్త్రి 'ఆంధ్రజ్యోతి'కి అనేక ఆసక్తికర విషయాలను వెల్లడించారు. ఆయన చెప్పిన వివరాల ప్రకారం.. కళ్యాణి చాళుక్యుల నుంచి రాజ్యం పొందిన కాకతీ రాజులపై ఓ అపవాదు ప్రచారంలో ఉంది. 

        చాళుక్యులపై తిరుగుబాటు చేసి అధికారంలోకి వచ్చారని చరిత్రకారులు సమర్థిస్తూ వచ్చారు. కానీ శాసనాల ఆధారంగా చూస్తే కళ్యాణి చాళుక్యులపై కాకతీయులు తిరుగుబాటు చేసినట్లు ఎక్కడా కనబడదు. కళ్యాణి చాళుక్యులు రాజ్యం కోల్పోయిన తర్వాత కర్ణాటకలోని మైసూర్ ప్రాంతంలో తలదాచుకున్నారు. వారు తిరిగి వస్తే వారికి రాజ్యం అప్పజెప్పటానికి కూడా కాకతీయులు చాలాకాలం ఎదురుచూశారు. ఇక కళ్యాణి చాళుక్యులు తిరిగి వచ్చే అవకాశం లేదని తేలిన తర్వాతే 1158లో రుద్రుడు తన సార్వభౌమత్వాన్ని ప్రకటించుకున్నాడు. అధికారం కోసం కాకుండా విశ్వసనీయతతో మెలగడం కాకతీయుల విశిష్టత. 

            నిజానికి కాకతీయులు విస్తి వంశీయులు. వివిధ ప్రాంతాల్లో ఉన్న భూములను సాగులోనికి తీసుకువచ్చి వ్యవసాయం ద్వారా వచ్చిన మొత్తాన్ని కర్ణాటక రాజులకు అందించే వారినే 'విస్తి'లు అనేవారు. అందుకే కాకతీయుల శాసనాలలో తాము విస్తి వంశీయులమని, చతుర్థ వంశీయులమని పేర్కొన్నారు. అందుకే కాకతీయుల తొలి శాసనాలు కన్నడ భాషలో ఉన్నాయి. క్రమంగా వీరు రాష్ట్రకూట రాజుల దగ్గర సేనానులుగా మారారు. ఇక వీరి మతానికి సంబంధించి కూడా అనేక అభిప్రాయాలు ప్రచారంలో ఉన్నాయి. కాని కొన్ని ఆధారాల ప్రకారం వీరిని జైనులుగా కూడా భావిస్తున్నారు. 

             'కాకండి' అనే జైన దేవత పేరు మీద వీరికి కాకతీయులు అనే పేరు వచ్చిందన్న వాదన ఉంది. దీనితో పాటుగా వీరు కర్ణాటకలో 'కాకతీ' అనే గ్రామానికి చెందిన వారనే ప్రతిపాదన కూడా ఉంది. ఇక కాకతీయుల కాలంలో కర్ణాటకలో రెడ్డి కాపులు ఉండేవారు. తొలి కాకతీయులు ఏ కులం వారో చెప్పడానికి ఇప్పటివరకు చరిత్రకారులకు ఎలాంటి ఆధారాలు లభించలేదు. ఇక రుద్రమదేవి తప్పితే కాకతీయరాజులెవరూ తమ విగ్రహాలను చెక్కించుకోలేదు. శాసనాల ఆధారంగానే రుద్రమ దేవి రూపాన్ని అధ్యయనకారులు తెలుసుకోగలిగారు. రుద్రమదేవికి రాయగజకేసరి అనే బిరుదు ఉంది. 

               ఏనుగుల్లాంటి శత్రువులను జయించిన సింహాల వంటి రాజు అని దాని అర్థం. వరంగల్ కోటలోని స్వయంభూ ఆలయంలో 'రాయగజకేసరి' పేరిట కొన్ని శిల్పాలు ఉన్నాయి. ఈ శిల్పాలలో ఒక ఏనుగు, దానిపై ఒక సింహం, దానిపై ఒక యువతి కూర్చుని ఉంటుంది. యాదవ రాజును జయించిన తర్వాత రుద్రమదేవి ఈ శిల్పాలను చెక్కించింది. ఈ శిల్పంపై ఉన్నది రుద్రమదేవే! అయితే ఈ విషయాన్ని ఇప్పటికీ ఎవరూ పట్టించుకోవడం లేదు. కేంద్ర పురావస్తుశాఖ వద్ద ఈ తరహా శిల్పాలు నాలుగైదు ఉన్నాయి. వాటిపై పరిశోధన చేస్తే రుద్రమదేవి రూపాన్ని అంచనా వేసే అవకాశాలున్నాయి. త్రిపురాంతకం వద్ద అంబదేవుడితో జరిగిన యుద్ధంలో రుద్రమదేవి మరణించింది. 

               ఆ సమయానికి ఆమెకు దాదాపు 80 ఏళ్లు. ఆమెను యుద్ధానికి మల్లికార్జునుడు అనే సేనాని తీసుకువెళ్లాడు. అంబదేవుడి దాడిలో సేనాని కూడా చనిపోయాడు. ఇది 1289లో జరిగింది. ఈ ఘటన జరిగిన తర్వాత 11వ రోజున మల్లికార్జునుడి కుమారుడు చెందుబట్ల శాసనం వేయించాడు. రుద్రమదేవి ఎప్పుడు చనిపోయిందో ఆ శాసనంలో స్పష్టంగా ఉంది. ఇక ప్రతాపరుద్రుడిది ఆత్మహత్య అనటానికి కూడా స్పష్టమైన ఆధారాలు ఉన్నాయి. మహ్మదీయ సేనల చేతిలో బందీకావటం ఇష్టం లేక ప్రతాపరుద్రుడు ఆత్మహత్య చేసుకున్నాడని అనితల్లిరెడ్డి వేయించిన శాసనం చెబుతోంది. ఈ శాసనంలో 'స్వేచ్ఛఐవ' అని ఉంటుంది. అంటే ఆత్మహుతి చేసుకున్నాడని అర్థం. ఇంతటి ఘన చరిత్ర కలిగిన కాకతీయ రాజులకు ఆం«ద్రుల చరిత్రలో దక్కాల్సినంత స్థానం దక్కలేదన్న వాదన చరిత్రకారుల్లో వినిపిస్తోంది.                                                                                                                                                                      - ఆంధ్రజ్యోతి